Давайце размаўляць па-беларуску!
| ПАЛЬЧЫКАВЫЯ ГУЛЬНІ | ||
| ПАМЯТКІ ПА РАЗВІЦЦЮ МОВЫ |
Паважаныя бацькі! Прапануем Вам беларускія сайты, на якіх вы можаце знайсці матэрыял па навучанню дзяцей беларускай мове.
- "Вясёлка" – часопiс для дзяцей i iх бацькоў http://www.veselka.by
- "Буся" – чытанка-маляванка для дашкольнікаў http://www.veselka.by
- Народныя казкі для дзетак ад ЮНІСЕФ https://kazki.unicef.by
- Казкi беларускiя http://kazki.by
Часцей за ўсе бывае так, дзіця ідзе ў першы клас, а не толькі не ведае беларускай мовы, але, нават, ніколі і не чула яе меладычнасці і чысціні. Бацькі з жахам садзяцца з сынам, або з дачкой рабіць дамашнюю работу па-беларускай мове і адчуваюць, што ахапіць неахопнае адразу не атрымліваецца. Згублены нейкі перыяд часу, калі можна было далучаць дзіця да роднай мовы яшчэ з маленства. Што рабіць? Плаціць грошы рэпетытарам, альбо ёсць іншы варыянт рашэння праблемы? Прапануем маладым бацькам некалькі парад паступовага знаёмства дзяцей дашкольнага ўзросту з роднай мовай.
Па-першае, калі ваша дзіця наведвае дашкольную установу, то вы павінны ведаць, што заняткі праводзяцца на беларускай мове. Акрамя таго, праводзяцца фальклорныя святы, напрыклад “Калядная зорка”, на якіх дашкольнікаў знаёмяць з культурай беларускага народу, яго мовай, традыцыямі, абрадамі, рамёсламі. На гэтыя святы заўсёды запрашаюцца бацькі. Вось вам і першая ступень адукацыі маленькіх беларусаў.
А далей бацькам трэба развіваць дзіця самастойна ў сям’і. З чаго пачаць? Пачніце з калыханак, чытання кніжак-малютак, прывітання на роднай мове. Затым звярніцеся да збораў ў садок у гульневай форме. “А давай апранацца па-беларуску!” – прапануйце малышу. І называйце яго адзенне: шкарпэткі, насоўка, кішэнька, каўнерык, гузікі, боцікі і г.д. Праз некалькі дзён ваша дзіця без памылак будзе знаходзіць адпаведную рэч, а потым і само назаве яе па-беларуску.
На кухні хай маці пазаве дачушку гатаваць ежу па-беларуску. Назвы садавіны, гародніны, электрапрыбораў дзеці запомняць хутка і з задавальненнем будуць ужываць іх у размове з іншымі людзьмі. Тым часам тата, займаючыся рамонтам кватэры, разам з сынам разбіраюцца, якія патрэбны цвікі, гаечныя ключы, дошкі, шпалеры і іншае.
Ідучы па вуліцы з маленькім грамадзянінам Беларусі, раскажыце яму аб памятніках архітэктуры вашага гораду, назавіце па-беларуску назвы крамаў, транспарту, дрэвы ў парку, хатніх і дзікіх жывёл. Не трэба навязваць малышу размову, калі ён змарыўся, хоча адпачыць або пагуляць. Рухайцеся паступова, але ўпарта і тады, калі ваша дзіця пойдзе у школу, вы ўбачыце, што нездарма бавілі з ім час, далучаючы яго да роднай мовы.
Лічыце, гэта займае шмат часу, ці патрабуе дадатковых ведаў? Не? Тады, не адкладаючы, бярэмся за работу.
<blockquote>Паважаныя бацькі! Дапамажыце нам далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы! Давайце разам падумаем, як захапіць дзіця, каб яму захацелася вывучыць родную мову.
</blockquote>Хтось, магчыма, не вывучаў мову ў школе ці не карыстаецца ёю ў жыцці, пакуль ведае абмежаваную колькасць слоў, але ж хоча узбагаціць слоўнікавы запас і зацікавіць астатніх. Дзесьці ж трэба пачынаць!
Напрыклад, пачніце з прывітання ці развітання па-беларуску. Да ўніверсальных вітанняў належаць: вітаю, прывітанне, добрага здароў′я. Прывітальныя выразы ў дачыненні да часу: добрай (-ае) раніцы, дабранак, добры дзень (дзянёк), добры вечар (вечарок), добрай ночы (ночкі). Формы развітання: да пабачэння, да сустрэчы, да скорага, шчасліва заставацца, заставайцеся здаровыя, бывайце здаровыя, шчаслівай дарогі або лёгкай дарогі.
- Ветлівасць. Ветлівымі словамі дарослыя і дзеці карыстаюцца амаль штодня. Давайце праверым свае веды і пакажам прыклад ветлівых паводзін дзецям:
- Дзякуем. Сардэчна дзякую! Я ўдзячны (удзячна) Вам! Дзякуй за дапамогу! Дзякуй за ўсё!
- Просім прабачэння. Прабачце, калі ласка! Я прашу прабачэння! Вельмі шкадую, што нарабіў Вам клопату. Не сярдуйце, так атрымалася. Даруйце, мне вельмі непрыемна.
- Радуемся. Вельмі добра! Цудоўна! Выдатна! Вось здорава! Якое шчасце! Вось гэта навіна! Мне вельмі прыемна! Я задаволены (задаволена)! Вы мяне ўзрадавалі! Мне гэта даспадобы! Гэта самая шчаслівая хвіліна ў маім жыцці! Я вельмі рады (рада)!
- Жадаем. Жадаю шчасця! Каб Вы здаровы былі і радаваліся! Хай Вас Бог беражэ! Хай Вам шчасціць! Хай будуць здаровы Вашы родныя! Расці дужы (дужая) ды вялікі (вялікая)! Хай здзейсняцца ўсе спадзяванні! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай дарогі! Хай усё будзе добра! Хай Вам лёс не здрадзіць!
- Імёны. Для бацькоў імя сына ці дачкі — самае пяшчотнае і мілагучнае. Кожнае дзіця любіць, каб да яго звярталіся неяк асабліва. Камусьці падабаюцца памяншальныя ласкавыя формы імя, камусьці — толькі поўныя. Дзецям будзе цікава на некалькі хвілін акунуцца ў мінулае нашай краіны і даведацца, якія імёны існавалі раней.
<font face="verdana, geneva, sans-serif">ВЕРШЫ ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ</font>
Вершы для дзяцей 3-4 гадоў |
|
|
“Дожджык” Т. Кляшторная Дожджык часта сыпаў, ліў, |
“Ветлівыя словы” Т. Кляшторная “Калі ласка”,”дзякуй”, Ветлівымі словамі |
Вершы для дзяцей 4-5 гадоў |
|
|
"Лістапад" Янка Купала З буйных ліп і бяроз Шапацяць, шалясцяць А як прыйдзе вясна- |
“Восень” (урывак) Янка Журба Шумяць па-асенняму На полі калгасным Заможная восень |
|
Пяком бліны Па чарзе датыкацца да стала тыльным бокам ручкі і далонькай: |
Пеўнік Пеўнік раніцай прачнуўся, |
|
Гульня “Замок” На дзвярах вісіць замок. |
Адпачнём Нашы пальчыкі прачнуліся, |
|
Гэты пальчык Гэты пальчык – дзядуля, |
Васьміног (Усімі пальчыкамі, апрача двух вялікіх, дзіця імітуе шчупальцы васьмінога). Размалёўка А гусак усё гагоча, |
ГУЛЬНІ ПА РАЗВІЦЦЮ БЕЛАРУСКАГА МАЎЛЕННЯ
| «Што матуліна, а што татава?» Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі. Змест. Дарослы паказвае карцінкі (сукенка, акуляры, штаны, капялюш і інш.). Дзіця называе: «Сукенка — маміна...» і г. д. |
| «Назаві колер» Мэта: дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў па тэме: «Садавіна, ага-родніна». Змест. Дарослы кідае мяч дзяцяці і называе садавіну альбо агародніну (яблык, агурок, бурак, слгва і г.д.), дзіця ловіць мяч, называе адпаведны колер (чырвоны, зялёны, чырвоны, сіняя і г. д.) і кідае мяч назад. |
| «Адзін ці многа?» Мэта: вучыць змяняць назоўнікі па ліках. Змест. Дарослы называе словы ў адзіночным і множным ліку, а дзіця адказвае, колькі прадметаў названа: адзін ці многа. У якасці гульнёвага дзеяння можна выкарыстоўваць перакіданне мяча. |
| «Што надзенем ляльцы на прагулку?» Мэта: замацоўваць лексіку без нагляднай падказкі па тэме: «Адзенне. Абутак». Змест. Дарослы называе некалькі відаў адзення і абутку і прапануе дзіцяці выбраць адзін адказ. Сутнасць гульні ў тым, што дзіця можа назваць тое слова, якое яно помніць. |
| «Магазін цацак» Мэта: актыўна распазнавацъ новыя словы. Змест. Дарослы апісвае новую цацку. Задача дзіцяці — хутчэй распазнаць яе і знайсці на «прылаўку магазіна». |
ПАМЯТКІ ПА РАЗВІЦЦЮ МОВЫ
Памятка па развіццю мовы
- Агульнае правіла – чым больш вы размаўляеце з дзіцем,тым большаму яно навучыцца.
- Працягвайце і дапаўняйце сказанае - рабіце яго сказы больш поўныя.
- Неабходна абмяркоўваць з дзецьмі ўражанні ад прагляду мультфільмаў і прачытаных кніг.
- Неабходна развіваць уменне складаць апавяданні па зададзенай тэме,па карцінках.
- Трэба прывучаць дзяцей размаўляць спакойна,не спяшацца, правільна вымаўляць гукі і словы.
- Да 5 гадоў дзіця павінна ўмець будаваць фразы з 6-8 слоў. Разумець яго павінны і чужыя і блізкія.
- Дзеці павінны правільна ставіць назоўнікі ў форму множнага ліку.
- Да пяці гадоў дзеці павінны знаходзіць і называць прадметы па апісанні, самі апісваць зададзеныя прадметы.
- Складаць сказы з зададзеных слоў.
- Тлумачыць сэнс простых пагаворак.
- Расказваць вершы, пераказваць урыўкі казак.
Падрыхтаваў: выхавальнік дашкольнай адукацыі Бабко Л.В
Памятка “Развіццё маўлення старшых дашкольнікаў”
На шостым годзе жыцця мова дзіцяці становіцца больш правільнай, багатай, шматбаковай. Яна адрозніваецца рухальнасцю і неустойчывасцю. Дзеці могуць ведаць сэнс слова, але растлумачыць значэнне слова не ва ўсіх атрымліваецца. Большасць дзяцей не ўмеюць строіць апісанне і апавяданне. Яны парушаюць структуру і паслядоўнасць выказвання, не могуць звязваць паміж сабой сказы і часткі выказвання.
Памятайце!
- Мова не перадаецца па спадчыне, дзіця перанімае вопыт маўлення ў акружаючых яго дорослых (і перш за ўсё бацькоў), авалоданне мовай знаходзіцца ў прамой залежнасці ад акружаючага дзіцяці моўнага свету. Вельмі важна, каб дома ён чуў правільную, граматную мову.
- Важным бокам моўнага развіцця з’яўляецца правільнае вымаўленне гукаў. Памылкі ў вымаўленні – аснова многіх школьных цяжкасцей. Акрамя таго, дзеці з нечоткай мовай не ўпэўненныя ў сябе, неахотна размаўляюць з дзецьмі і дарослымі.
- Дзеці 6-ці гадоў павінны правільна вымаўляць усе гукі. Калі гэта не так – неабходна шукаць дапамогу ў лагапеда.
- Рашаючае значэнне для развіцця маўлення дашкольніка з’яўляецца размова з Вамі, бацькі!
- Чытайце дзецям казкі, вершы, апавяданні. Пасля, праверце, ці ўсё ўсвоілі, зразумелі, спытайце, што спадабалася… Такія гутаркі дапамогуць дзецям усвоіць твор, лепш яго запомніць. Чым больш чытаць дзецям – тым мова ў іх стане больш багатай і прыгожай, пашыраецца слоўнік у дзяцей, удакладняецца і правільнае вымаўленне гукаў.
- Трэніруйце артыкуляцыйны апарат у дзіцяці. Напамінайце: “Гавары правільна. Ты ўмееш гаварыць прыгожа, добра.”
- Для фарміравання навыкаў маўлення вельмі важна развіваць у дзіцяці дробную маторыку рук. Вам, бацькі, рэкамендуецца падбіраць практыкаванні на развіццё маторыкі пальцаў рук, вучыць дзіця расшпільваць і зашпільваць гузікі, шнураваць шнуркі, падбіраць гульні з мазайкай, кубікамі. Права быбару заданняў застаецца за Вамі, бацькі.
Распрацавала: выхавальнік дашкольнай адукацыі Палойка Надзея Іванаўна
Памятка “Як развіваць мову дзіцяці”
- Вучыць падбіраць вызначэння і эпітэты (Якія бываюць сабакі: вялікія, службовыя ...);
- Адгадаць прадметы па апісанню (Зялёная, кучаравая, беластвольная. Што гэта? Бяроза);
- Падбіраць дзеянні да прадметаў і наадварот (Птушка што робіць? Лётае);
- Падбіраць сінонімы, антонімы; абставіны, дапаўненні ...
- Назваць словы з пэўным складам, гукам;
- Складаць словазлучэнні і сказы з зададзенымі словамі;
- «Знайдзі слова» (на кухні, на вуліцы і т. д.);
- «Доўгія і кароткія словы» (прыдумаць, прагаварыць і параўнаць словы: падлога-столь ...);
- «Назаві па-свойму» (назваць па-новаму верш, казку, апавяданне);
- «Назаві па-рознаму» (назваць па-рознаму адну і тую ж цацку);
- Перарабіць вядомую казку;
- “А калі б" (памарыць на тэму: «А калі б у мяне быў дыван-самалёт, шапка-невідзімка ...»);
- Прыдумаць сваю казку (з апорай на малюнкі, на ключавыя словы);
- Прыдумаць назву замку фантастычнага жывёльнаму і г. д.;
- Прыдумаць працяг казкі;
- Расказаць казку, змяніўшы характарыстыку герояў (колобок - злы, ліса - добрая і т. д.).
- Падрытхавала выхавальнік дашкольнай адукацыі Сватко Дзіяна Рыгораўна
Памятка развіцця мовы дзяцей 4-5 гадоў
Маўленчае развіццё – адна з найважнейшых задач дашкольнага выхавання. Паколькі развіваючы дзіцячую мову, мы пашыраем не тольк імаўленчыя магчымасці дзіцяці, але і непасрэдна ўплывае на яго інтэлектуальныя здольнасці, увагу, памяць, кругагляд і іншыя аспекты жыццядзейнасці.
Асноўныя правілы развіцця мовы дзяцей 4-5 гадоў
- Падбіраем дзеянні да прадмета. Вучым падбіраць прыкметы: Які? Якая? Якое? «Штогэта?»
- Замацоўваем словы - абагульненні па тэмах: «Адзенне», «Абутак», «Гародніна», «Садавіна», «Мэбля», «Жывёлы».
- Замацоўваем і паглыбляем веды аб дзіцянятах жывёл.
- Вялікую ўвагу ўдзяляем знаёмству з процілеглымі словамі, з мнагазначныя словамі.
- Практыкуем дзяцей ва ўжыванні назоўнікаў у множным ліку.
- Практыкуем ваўзгадненні прыметнікаў з назоўнікамі (у родзе, ліку), лічэбнікаў з назоўнікамі.
- Вучым карыстацца дзеясловамі ў загадным ладзе.
- Навучаем спражэнню дзеяслова“хацець”.
- Практыкуем ва ўтварэнні назоўнікаў пры дапамозе памяншальна- ласкальных і іншых суфіксаў.
- Вучым ўтвараць дзеясловы з дапамогай прыставак, паказваючы карцінкі, дзе выконваюцца дзеянні.
- Практыкаваць ва ўтварэнні прыметнікаў ад назоўнікаў.
- Вучым складаць з слоўсловазлучэнні і прапановы.
- Вучым вызначаць гук у слове, калі ён вылучаецца голасам і не вылучаецца; ажыццяўляць выбар з двух прадметаў з зададзеным гукам.
- Развіваем фантазію.
- Прыдумваем і пераказваем казкі і апавяданні.
- Развіваем уменні фармуляваць сваю думку.
«Роля беларускай мастацкай літаратуры ў развіцці дзяцей дашкольнага ўзросту”
Дарослы ведае, што кніга не толькі вучыць, развівае і выхоўвае дзіця, яна абуджае ў маленькім чалавеку самыя разнастайныя творчыя пачаткі, яна дапамагае дзіцячай фантазіі здабыць багатую вобразнасць і ўнутраны сэнс.
Дзіця не можа не гуляць, не выдумляць, не складаць. Гэта непазбежна, гэта яго спосаб пранікнення ў рэальную рэчаіснасць. Але што менавіта ён выдумляе? Як складае і чаму складае менавіта гэта? Якія маральныя і эстэтычныя прычыны праяўляюцца ў дзіцячай гульні, якая патроху, часцяком незаўважна для самога дзіцяці, становіцца яго сапраўдным жыццём? Свет чытання, свет кнігі з яе літаратурнымі і графічнымі выявамі, дапамагае даросламу насыціцца і накіраваць дзіцячае ўяўленне. Кніга падае дзіцяці прыклад творчасці, прыклад творчага стаўлення да рэальнага часу. Менавіта тут, на кніжнай старонцы, малыя сустракаюць ўпершыню гарманічнае адлюстраванне рэчаіснасці. Кніжка распавядае самае галоўнае, паказвае самае прыгожае.
Ёсць у дзіцячай літаратуры розныя кнігі: вясёлыя і сумныя, але яны заўсёды жыццесцвярджальныя. Таму дзеці не могуць не любіць кнігу, таму радуюцца кнізе, як святу. А дарослыя павінны падрыхтаваць гэтую радасць, дапамагчы дзіцяці зразумець, адчуць кнігу ва ўсёй яе паўнаце.
Да нейкага ўзросту дзеці жывуць у казцы, як раўнапраўныя члены казачнага свету. І гэта натуральна, таму што казка блізкая і сугучная іх светаадчуванню. У самым пачатку жыцця яна сустракае дзяцей фантастычнымі вобразамі, займальнымі прыгодамі, маляўнічасцю і яркасцю свайго свету. Уся гэтая свежасць, чысціня, напеўнасць, гарманічная цэласць казкі служаць для маленькіх першым штуршком да развіцця фантазіі, мыслення, творчасці. Прастата і прыгажосць казачных герояў і іх учынкаў неабходныя дзіцячай свядомасці як першае адлюстраванне свету, сапраўдных чалавечых адносін у чыстым люстэрку сапраўднага мастацтва.
У кожнай казцы пракладзеная мяжа паміж Дабром і Злом. Яны непрымірымыя ворагі, яны знаходзяцца ў адвечнай барацьбе. І ў гэтым проціборстве заўсёды перамагае Дабро, заўсёды перамагае справядлівасць. Гэтая ідэя перамогі Дабра над Злом заўсёды пераканаўчая, таму што выношвалася і нараджалася разам з узнікненнем свядомасці людзей і ўдасканальвалася разам з яго развіццём, таму што працятая верай і надзеяй ўсяго чалавецтва ва ўрачыстасць добрых спраў. А вера гэтая падмацавана часам. Менавіта таму такая моцная казка і менавіта таму дзеці так вераць у яе. У амаль любой народнай казцы ўсё падпарадкоўваецца толькі дасканалым законам чалавечага быцця, тым ідэалам, якія прайшлі праверку многіх пакаленняў людзей, выкрышталізаваліся, сталі агульначалавечымі. І дзецям лёгка прыняць гэтыя ідэалы, лёгка пагадзіцца заканамернасцю.
Вельмі важна для дзяцей, што ў казцы герой, які ўвасабляе дабро, заўсёды станоўчы. Гэта ці непераможны волат, які абараняе свой народ, ці проста чалавек, які перамагае зло розумам, мудрасцю і знаходлівасцю. У любым выпадку станоўчага героя адрозніваюць розум, прыгажосць, умелыя рукі, альбо добрае чараўніцтва, а адмоўнага зло, пачварнасць і падступнасць. Таму дзеці любяць казачных герояў, вераць ім і пераносяць гэтую веру і любоў са свету казачнага ў свет рэальны.
Дзякуючы казцы, дзеці пачынаюць ўсведамляць найгалоўнейшыя ісціны чалавечага жыцця. Казка дапамагае фармаваць асновы маральнасці, маралі, па законах якой ім трэба будзе жыць. Тая самая простая, найпростая казка, якую мы, стаўшы дарослымі, пачынаем лічыць дзіцячай забавай.
Чытайце з дзецьмі як мага больш, а галоўнае пагаварыце, пра што прачыталі!
